تمدن اورارتو در ارومیه
اورارتو یک منطقه جغرافیایی است که معمولاً به‌عنوان نام مستعار پادشاهی عصر آهن استفاده می‌شود که با برداشت امروزی آن، پادشاهی وان، در اطراف دریاچه وان در ارتفاعات تاریخی ارمنستان نیز شناخته می‌شود. این پادشاهی در اواسط قرن نهم قبل از میلاد به قدرت رسید، اما به تدریج رو به زوال رفت و سرانجام در اوایل قرن ششم قبل از میلاد توسط مادها ایرانی فتح شد. از زمان کشف مجدد خود در قرن 19، اورارتو، که معمولاً اعتقاد بر این است که حداقل تا حدی ارمنی زبان بوده است
Urartian saddle quern
نام ها و ریشه شناسی
نام های مختلفی برای منطقه جغرافیایی و سیاستی که در منطقه پدید آمده بود، داده شد.
اورارتو (به ارمنی Ուրարտու – Urartu به آسوری māt Urarṭu; بابلی Urashtu) که بر پایه انجیل به آن پادشاهی وان و نیز پادشاهی آرارات نیز گفته می‌شود، نام تمدّنی در عصر آهن است. از نقطه نظر گستره جغرافیایی، این تمدن در اطراف دریاچه ارومیه، دریاچه وان، سرزمین کوهستانی ارمنستان و ناحیه آناتولی شرقی ترکیه امروزی قرار داشته‌است. مردم اورارتو از نیاکان گرجی‌ها و ارمنی‌های باستان منطقه بوده‌اند و از حدود سال ۸۶۰ تا ۶۰۰ پیش از میلاد بر این منطقه حکمرانی داشته‌اند. قلمرو اورارتورها (گستره زرد) در بزرگترین زمانش در ۷۴۳ سال قبل از میلاد در زمان ساردوری دوم
اورارتو وارث پادشاهی میتانی بوده‌است
ریشه اصطلاح
اصطلاح اورارتو، ریشه‌ای آشوری یا میان‌رودانی دارد. اصل این اصطلاح، «آرا – لوت» بوده و اکنون آرارات واژهٔ جایگزین آن است. شلمنسر یکم پادشاه آشور – ۱۲۶۳–۱۲۴۳ پیش از میلاد – پیکاری را گزارش کرده‌است که در آن سرزمین «اوروآتری» به زیر فرمان او درآمده بود.[۶][۷]
شلمنسر یکم اورارتو را یک منطقهٔ جغرافیایی یاد کرده نه یک پادشاهی، و هشت سرزمین را درون اورارتو نام می‌برد. در زمان لشکرکشی‌های پادشاه آشوری این سرزمین‌ها از هم جدا بوده‌اند و در آن زمان شاه اورارتو بیاینِلی نام داشته‌است.[۸]
از نبشتهٔ لوح نمرود چنین مستفاد می‌گردد که آشوریان در سال -۸۰۲ پ.م. – مدعی فرمانروایی بر الی پی، خارخار، آرازیاش و مسو و کشور مادها و سراسر گیزیل بوندا و مَنا و پارسوآ و آلابریا[۹] و آبدادان تا آندیا و دریای کاسپی (خزر) بودند. همهٔ این سرزمین‌ها در این لوح و نوشتهٔ شمشی-آداد پنجم تحت عنوان نائیری تسمیه شده‌اند.
دانشمندان باور دارند که اورارتو گونهٔ اکدی نام آرارات در کتاب عهد عتیق می‌باشد. کوه‌های آرارات نیز از نواحی باستانی اورارتو و نزدیک به ۱۲۰ کیلومتر دورتر از شمال پایتخت پیشین اورارتو قرار داشت. افزون بر این که آن‌ها همان کوه‌های مشهور کتاب مقدس می‌باشند، نام آرارات نام یک پادشاهی در «یرمیه» است که منائیان و اشکناز به آن اشاره کرده‌اند.
دانشمندانی چون لهمان هاپوت باور داشت که مردم اورارتو خودشان را دنباله‌رو از خدای خود خالدی (خالدینی) می‌نامیدند.[۱۰] گاهی تمدن نائیری را که تمدن مردم وان در عصر آهن هست، با آن‌ها اورارتو یکسان می‌پندارند.[۱۱]
در سنگ نبشته سه زبانی بیستون که سال ۵۲۱ پیش از میلاد به فرمان داریوش بزرگ نقر شده‌است، این کشور را که به زبان بابلی، اورارتو نوشته‌اند. شوبریا بخشی از اتحاد اورارتویی بود که پس از زمانی به بخشی گفته می‌شد که در منطقه‌ای به نام اورمی قرار داشت. هرودوت تاریخدان یونانی آنان را آلارودیان نامیده و از آنان، جزء سپاهیان خشایارشا در لشکرکشی به یونان نام می‌برد.
جهان‌گشایی منوآ