محققان بیش از نیمی از کاراکترهای به اصطلاح “خط کوشان” را با مقایسه آنها با کتیبه هایی به زبان باستانی شناخته شده ای به نام زبان باختری رمزگشایی کرده اند. محققان تا حدی «خط کوشانی ناشناخته» را رمزگشایی کرده‌اند – یک سیستم نوشتاری که از زمانی که برای اولین بار در دهه 1950 پیدا شد، زبان‌شناسان را متحیر کرده است.
محققان متن باستانی را با استفاده از کتیبه هایی به صورت صخره ای که در نزدیکی دره آلموسی در شمال غربی تاجیکستان در سال 2022 کشف شده را رمزگشایی کردند که شامل بخش هایی به زبانی منقرض شده اما شناخته شده به نام باختری است.
Svenja Bonmann، نویسنده ارشد این مطالعه، زبان شناس تطبیقی در دانشگاه کلن در آلمان، در ویدئویی که در 13 ژوئیه توسط این دانشگاه ارسال شده است، گفت: “ما متوجه شده ایم که به اصطلاح “خط کوشان” برای ضبط یک زبان ایرانی میانه ناشناخته قبلی استفاده شده است. به عبارت دیگر، ما خط را رمزگشایی کرده ایم.
این زبان ایرانی-فارسی میانه احتمالاً یکی از زبان‌های رسمی امپراتوری کوشانی بوده است که بین سال‌های ۲۰۰ قبل از میلاد(۲۲۰۰ سال قبل) تا ۷۰۰ بعد از میلاد (یعنی بمدت ۹۰۰ سال) که در سراسر آسیای مرکزی و شمال غربی هند پخش شده بود این نشانه فراگیری زبان کوشانی از شرق روسیه تا شمال چین و کل آسیای میانه تا خلیج فارس بود. زمانیکه کوشانی ها در اوج قدرت در قرن دوم پس از میلاد با امپراتوری روم همزیستی داشتند. عشایر باستانی اوراسیا که در اصل در امپراتوری کوشانی ساکن بودند – که توسط نویسندگان رومی یونانی “توچاریان” نامیده می شد – ممکن است به این زبان صحبت می کردند که محققان پیشنهاد کرده اند آن را “اتئو-توچاری” بنامند. (“Eteo” پیشوندی است که توسط محققان مدرن استفاده می شود که به معنای “واقعی” یا “اصیل” است.)
بونمن گفت که خط مرتبط با این زبان کوشانی تا حدودی مبهم مانده است زیرا بسیاری از متون در آزمون زمان مقاومت نکرده اند و سالم نمانده اند “بیشتر آنچه در آن زمان نوشته شده بود احتمالاً روی مواد آلی مانند برگ درختان خرما یا پوست درخت توس ثبت شده است. مواد آلی خیلی سریع تجزیه می شوند، به این معنی که عملا هیچ کدام از آنها باقی نمی ماند.”
آنچه که از این زبان مشخص هست تا سال ۷۰۰ میلادی هنوز قبایل ترکمن از شمال غربی کشور کره امروز و شمال شرقی سیبری هنوز به آسیای میانه مهاجرت نکرده بودند.
شخصیت‌هایی که در دیوارهای غار حک شده و روی سرامیک‌ها نقاشی شده‌اند، در سراسر آسیای مرکزی باقی مانده‌اند و سرنخ‌هایی درباره زبان کوشانی ارائه می‌دهند. باستان شناسان از اواخر دهه 1950 ده ها کتیبه را کشف کرده اند که بیشتر در تاجیکستان، افغانستان و ازبکستان امروزی است.
یوگن هیل، استاد زبان‌شناسی تطبیقی در دانشگاه کلن که در این مطالعه شرکت نکرد، در این ویدئو گفت: «محققان برای دهه‌ها، بیشتر در فرانسه و روسیه روی این موضوع کار کرده‌اند، اما با موفقیت کمی روبرو شدند.
یک زبان ایرانی – فارسی
در مطالعه‌ای که در 12 ژوئیه در مجله Transactions of the Philological Society منتشر شد، بونمن و همکارانش کتیبه‌های «دو زبانه» تازه کشف‌شده را بررسی کردند و خط کوشانی را با استفاده از روش‌هایی مشابه با روش‌هایی که قبلاً برای رمزگشایی دیگر زبان‌های باستانی استفاده می‌شد رمزگشایی کردند.
بونمن گفت: «بهترین سناریو این است که یک متن موازی داشته باشیم – به اصطلاح دو زبانه یا سه زبانه – که تقریباً یک معنی را ارائه می دهد، اما در دو یا سه خط یا زبان مختلف.
در این مورد، محققان توانستند معنای کوشانی را با استفاده از کتیبه‌های موازی به زبان باختری حکاکی شده در صخره‌های یافت شده در تنگه آلموسی و دشت ناوور، در افغانستان، در دهه 1960 کشف کنند.
کلماتی که در متون تاجیکستان و افغانستان از امپراتور کوشانی و ما تختو به عنوان «پادشاه شاهان» یاد می‌کردند، محققان را در مورد ارزش‌های آوایی شخصیت‌های فردی که تا آن زمان به صورت یک راز باقی مانده بود، راهنمایی می‌کرد. مشاهدات آنها نشان می دهد که خط کوشانی زبانی را ثبت کرده است که در میانه راه بین باختری و زبانی به نام ختنی ساکا که در غرب چین باستان (که آنزمان جزو امپراطور کوشانی بود) صحبت می شد، توسعه یافته است.
بر اساس این مطالعه، این کشف بیش از نیمی از 25 تا 30 علامت مورد استفاده در خط کوشانی را روشن می کند. این تیم امیدوار است که با بررسی مجدد کتیبه های شناخته شده و جستجوی نمونه های بیشتر، بتوانند شخصیت های باقی مانده را رمزگشایی کرده و متن معما مانده را به طور کامل بخوانند.
مقاله پژوهشی کامل را به انگلیسی در اینجا بخوانید
- اردشیر یکم کوشانشاه
- اردشیر دوم کوشانشاه
- پیروز یکم کوشانشاه
- هرمز یکم کوشانشاه
- هرمز دوم کوشانشاه
- پیروز دوم کوشانشاه
- بهرام یکم کوشانشاه
- بهرام دوم کوشانشاه
- پیروز سوم کوشانشاه